Schrijver Stefan Hertmans ontvangt kort voor de dood van
zijn opa, ergens in de jaren tachtig, diens dagboeken. Hij weet dat ze onder
andere gaan over de tijd die zijn opa doorbracht als Vlaams frontsoldaat in de
loopgraven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Toch duurt het nog jaren voordat hij
de dagboeken inkijkt. En kost het hem nog meer tijd om de persoonlijke
ervaringen van zijn opa om te zetten in de roman die de afgelopen weken op mijn
nachtkastje lag. Een boek dat gaat over de manier waarop een arme jongen uit
Gent in het Belgische leger terecht komt. Maar ook over de schrijver zelf en
hoe hij zoveel jaar later naar het leven van zijn opa kijkt.
Ik moet uitkijken dat 2014, waarin het honderd jaar geleden
is dat de Eerste Wereldoorlog begon, niet het jaar wordt waarin ik alleen maar
boeken over die oorlog ga lezen. Dit is het tweede boek met dit thema dat ik in
korte tijd las. En het eerste überhaupt dat ik las over een Belgische soldaat
aan het front. Eentje die, in de veel massalere deelname van Engelsen, Fransen
en Duitsers, nog wel eens wordt vergeten.
En dat is jammer. Want Hertman’s beschrijving van de jeugd
van zijn opa werpt een licht op een Vlaanderen dat ik niet kende. Een regio
bevolkt door veelal arme mensen, zeker als je ze vergelijkt met de Walen die
profiteren van de industrialisatie in hun regio. Een klassensamenleving, waarin
de Gentse chique Frans spreekt om zich van het armere volksdeel te
onderscheiden. Ook in het Belgische leger is de voertaal Frans. Jouw probleem
als je dat als domme Vlaming niet begrijpt. En hoe dapper een soldaat ook is,
als hij niet uit Wallonië komt zal hij nooit officier worden. Het zijn dit
soort zaken die doorwerken in de taalstrijd die in België nog altijd niet is
uitgevochten, en van sommige aspecten ga je iets meer begrijpen.
Behalve een verhaal over de Eerste Wereldoorlog en de
uitwassen van de taalstrijd, is Oorlog en
terpentijn ook een familiegeschiedenis. In de eerste plaats via die
dagboeken, maar ook via foto’s, schilderijen en vele gesprekken met
familieleden keert Hertmans vanuit de 21e eeuw terug naar de wereld
van zijn opa. Van wie hij als kind ooit een vestzakhorloge kreeg dat nog van
diens opa geweest was, en dat hij meteen kapot liet vallen. Met dit boek,
inhoudelijk sterk en met liefde geschreven, lost hij die levenslange ereschuld
ruimschoots in.
Een 9.
Stefan Hertmans
Oorlog en terpentijn
334 pagina's. Uitgeverij De Bezige Bij.
ISBN 978 90 234 76719
