In die julidagen van 1995 was ik precies oud genoeg om te
beseffen dat er iets totaal was misgelopen. Nederlandse soldaten waren aan het
werk in Joegoslavië. Dat het daar oorlog was wist ik dankzij de poppetjes met
geweren die het Jeugdjournaal elke avond opnieuw weer voor mij tekende. Die
soldaten hadden de mensen daar moeten beschermen, maar dat was niet gelukt.
Want de soldaten mochten niet schieten, terwijl ze wel een geweer hadden. En er
waren foto’s van, maar bij het ontwikkelen daarvan gingen de rolletjes stuk.
Tot zover de kennis van een 11-jarige van de val van de
enclave Srebrenica. Kennis die, een studie
geschiedenis ten spijt, jarenlang ongeveer op dit niveau zou blijven
steken. Waar massa’s studiegenoten zo ongeveer getrouwd waren met ‘Srebrenica’,
kreeg het onderwerp bij mij nooit meer dan een basale historische en
journalistieke belangstelling.
Dus toen het onlangs twintig jaar geleden was dat de enclave
viel, en er zoveel indrukwekkende interviews te zien, te lezen en te
beluisteren waren (waaronder dit zeer indrukwekkende gesprek met
oud-Dutchbatter en huidig VVD-Kamerlid Anne Mulder in mijn eigen Radio 1
Journaal), besloot ik dat daar maar eens verandering in moest komen. Zo’n
zwarte bladzijde uit geschiedenis van de Balkan, van Nederland en van de
internationale (militaire) gemeenschap, het kon niet langer dat ik daar zo
weinig van wist.
De slag om Srebrenica
van Frank Westerman heeft dat gat aan kennis voor een gedeelte opgevuld. Dit
nieuwe boek is een bewerking van zijn eerdere boeken en reportages over de
oorlog in Joegoslavië, waarvan Westerman, destijds achterin de twintig pas,
voor De Volkskrant en later voor de NRC verslag gedaan heeft. Zo leest het boek
dan ook: als een serie journalistieke reisreportages in een gebied op ‘maar’
1700 kilometer van Nederland, en dat toch een compleet andere wereld is.
Dat blijkt al uit het eerste deel van het boek, waarin Srebenica
nog maar een beperkte rol speelt. Veel meer gaat het om de vraag: wie zijn die
mensen die op de Balkan wonen? Het zijn mensen die gemiddeld elke vijftig jaar
een oorlog met elkaar beginnen, op basis van aanspraken die teruggaan tot de
Middeleeuwen. Het zijn mensen die voor een deel nog leven naar het principe van
de bloedwraak. Maar bovenal zijn het mensen met een verhaal, dat door Westerman
uitstekend is opgeschreven.
In het tweede deel van het boek beschrijft Westerman hoe de
val van de enclave bijna van uur tot uur verliep. Dat doet hij op basis van
stukken die hij nooit had mogen zien. En op basis van interviews met mensen die
de val van nabij meegemaakt hebben. Meermaals sprak hij Hasan Nuhanovic, de
tolk van Dutchbat, wiens ouders en broer niet op de compound mochten blijven. Maar ook
verschillende Duchtbat-soldaten hebben Westerman verteld wat ze, toen soms
bijna argeloos, om zich heen zagen gebeuren in die julidagen van 1995.
Het derde en laatste deel van het boek is het verslag van
Westermans terugkeer naar de Balkan, afgelopen voorjaar. Hoe is het leven nu
eigenlijk in Srebrenica? Ach, dat heeft zijn loop weer genomen. Er zijn hotels,
er zijn moskeeën. Maar de hoteleigenaar vertelt ook dat er niemand op straat is
die lacht. En dat die volgende oorlog er ook echt wel weer komt, ergens tussen
nu en vijftig jaar.
Inmiddels is het zo’n drie weken geleden dat ik het boek
gelezen heb, maar het diepe gevoel van verslagenheid dat me overviel toen het
uit was ben ik nog niet kwijt. Zoveel beslissingen die precies op het verkeerde
moment verkeerd uitpakten. Zoveel mensen gedood. Zoveel mensenlevens voor
altijd kapot, ook in Nederland. En zo’n wankele toekomst voor de Balkan, waar
de Slag op het Lijsterveld uiteindelijk altijd wel weer door een bevolkingsgroep
op het schild wordt gehesen om nog een paar openstaande rekeningen te
vereffenen.
Achter de getekende poppetjes uit het Jeugdjournaal, de
soldaten met hun geweren en hun fotorolletjes gaat een hele wereld schuil. Je
zou willen dat het niet waar was.
Frank Westerman
De slag om Srebrenica
381 pagina’s. Uitgeverij De Bezige Bij.
ISBN 978 90 234 92214
Geen opmerkingen:
Een reactie posten